CZECHY: Konferencja poświęcona urzędnikom w Europie Środkowej w latach 1848-1948

Dnia 16 listopada 2017 r. w Pradze odbyła się interesująca konferencja naukowa pn. „Urzędnik sługą wielu panów? Nacjonalizacja i upolitycznienie administracji publicznej w Europie Środkowej lat 1848-1948” (Úředník sluhou mnoha pánů? Nacionalizace a politizace veřejné správy ve střední Evropě 1848-1948), zorganizowana przez Centrum Studiów Europy Środkowej (skupiające Instytutu Masaryka, Archiwum Akademii Nauk Republiki Czeskiej oraz Szkołę Wyższą CEVRO) oraz Archiwum Stołecznego Miasta Pragi.
Organizatorzy starali się uzasadnić potrzebę zorganizowania tej konferencji oraz jej tematykę m.in. w następujący sposób: „Połowa XIX wieku stanowiła punkt zwrotny w rozwoju administracji publicznej w Europie Środkowej. Próżnię powstałą w wyniku demontażu system dziedzicznego, należało koniecznie zastąpić przez nową strukturę urzędów, ustanowionych przez państwo i obsadzonych nowym typem urzędnika. Chociaż cesarz wkrótce odwołał konstytucję marcową, sama idea ministra Franza von Stadiona dwutorowości i wzajemnego oddziaływania oraz równoważenia władz centralnych i lokalnych była stopniowo w latach 50. i 60. XIX w. realizowana i pozostała zasadniczo niezmieniona aż do upadku monarchii habsburskiej, przynajmniej w jej części zachodniej. Nowo powstałe gminy, powiaty i regiony zyskały możliwość tworzenia własnego samorządu, samodzielnego zarządzania i rozwój danego rejonu. Zadaniem urzędnika państwowego było nadzorowanie zgodności z prawem i odgrywać w wielonarodowej monarchii rolę bezstronnego arbitra. Postępująca biurokratyzacja i rosnące wymagania państwa do kontrolowania rozwijających się społeczeństwa narodowych wymusiły rekrutowanie urzędników spośród średnich i niższych klas społecznych, nawet na bardzo wysokie stanowiska. W ciągu kilku dziesięcioleci w ten sposób zniknął patriarchalny model urzędniczych dynastii, a zamknięta dotąd kasta biurokratów otworzył się na społeczność obywatelską. Urzędnik o czystym profilu narodowym, bez wielogeneracyjnego rodzinnego zakorzenia w aparacie administracyjnym, którego główną zasadą stało się wykształcenie i znajomość języków, pojawił się nie tylko w urzędach władz samorządnych, ale pod koniec XIX w. było już powszechne obecny w administracji państwowej.

O ile w administracji samorządowej, na wszystkich jej poziomach, trwała walka o utrzymanie i zakonserwowanie pozycji w zależności od wyniku wyborów, to urzędy państwowe na początku XX w. stały się celem wszystkich partii politycznych bez wyjątku, żądających „proporcjonalnej” reprezentacji „swoich” ludzi na stanowiskach kierowniczych, ale i podrzędnych, co był dopiero pierwszym krokiem do tego, aby z odpowiedniego kandydata przekształcić urzędników w kandydatów wobec siebie lojalnych. Większe możliwości otworzyły się dopiero po upadku monarchii, gdzie w nowopowstałych państwach, w ustrojach demokratycznych partie polityczne zdominowały władze wykonawcze i zaczęły decydować o obsadzie najważniejszych stanowisk w administracji publicznej. Znaczenie prawidłowo i sprawnie funkcjonującej administracji, stała się już niezbędne dla utrzymania państw, takich jakie utworzono po wojnie, a elity polityczne wyraźnie zdały sobie z tego sprawę i przystosowały się do tego, wstępując w jej struktury. Z tego względu został utrzymany monokratyczny sposób podejmowania decyzji, który Republika Czechosłowacka przejęła z praktyki austriackiej, i który przetrwał aż do końca II wojny światowej. Jego wymiana na kolektywne zarządzanie władzą państwową za pośrednictwem rad narodowych zapowiadało podstawową zmianę, jaka zaszła w administracji publicznej już za sprawą jedynej rządzącej partii politycznej po 1948 roku”.

Obrady konferencji przebiegały aż w pięciu panelach, na których przedstawiono następujące referaty:

I panel: Urzędnik państwowy w służbie cesarza i narodu?
Peter Urbanitsch, Bezirkshauptmänner in Böhmen zwischen Staat und Nation [Starostowie powiatowi w Cyechach między państwem a narodwem] [Okresní hejtmané v Čechách mezi státem a národem];
Martin Klečacký, Císařský úředník ve službách politické strany [Urzędnik cesarski w służbie partii politycznej];
Marie Macková, Nacionalizace finanční stráže v Čechách 19. století [Nacjonalizacja straży finansowej w Czechach w XIX w.].

II panel: Urzędnik państwowy podczas I wojny światowej
Karel Řeháček: „Zur vollsten Zufriedenkeit…“ Plzeňští okresní hejtmani Hatlák a Dvořák v letech Velké války [„Zur vollsten Zufriedenkeit…“ pilzneńscy starostowie powiatowi Hatlák i Dvořák w latach Wielkiej Wojny];
Pavel Holub, První humpolecký okresní hejtman Vojtěch Vaniš a „jeho“ úředníci. Případová studie proměny personálního obsazení okresního hejtmanství v období Velké války [Pierwszy starosta powiatowy w Humpolcu Vojtěch Vaniš i „jego“ „seine“ urzędnicy. Przyczynek do zmian personalnych urzędu starosty w okresie Wielkiej Wojny];
Johannes Kalwoda, Umgang der staatlichen Verwaltung mit oppositionellen dalmatinischen Abgeordneten im Ersten Weltkrieg [Stosunki administracji państwowej a opozycyjnych posłów z Dalmacji w czasie I wojny światowej].

III panel: Urzędnik państwowy na peryferii Rzeszy
Marion Wullschleger, Statthalter Konrad Hohenlohe und seine Beamten. Die Personalpolitik gegenüber politischen Beamten im Küstenland 1904-1915 [Namiestnik Konrad Hohenlohe i jego urzędnicy. Polityka kadrowy wobec urzędników politycznych na Pomorzu 1904-1915];
Jawad Daheur, „Vorposten im Kampfe für das Deutschtum“? Die Forstbeamten und die Germanisierung der östlichen Provinzen Preussens (1871–1914) [„Czata w walce za niemieckość”? Urzędnicy leśni a germanizacja wschodnich ziem pruskich (1871–1914)].
Vratislav Kozák, Rakouské úřednictvo v Bosně v rámci druhé poloviny 19. století [Austriackie urzędnictwo w Bośni w drugiej połowie XIX wieku].

IV panel: Wzywania nowej republiki
Adriana Kičková, Premeny školskej správy na Slovensku 1918–1936 [Zmiany w administracji szkolnej na Słowacji 1918-1936];
Róbert Arpáš, Štátna ideológia verzus národné ambície. Návrhy ministra Ivana Dérera z roku 1938 na zásahy proti aktivitám HSĽS [Ideologia państwowa versus ambicje narodowe. Propozycje ministra Ivana Dérera z roku 1938 podczas interwencji przeciw aktyności HSĽS];
Pavel Horák, Role okresního hejtmana při oficiálních svátcích a oslavách meziválečného Československa [Rola starosty powiatowego podczas oficjalnych świąt i uroczystości w międzywojennej Czechosłowacji].

V panel: Epilog starostów powiatowych w Czechach
Jan Vondráček, Politická správa za Protektorátu Čechy a Morava [Zarząd polityczny w Protektoracie Czech i Moraw]
Michal Pehr, Třetí republika a nová veřejná správa. Plány a sny versus realita [Trzecia republika a nowa administracja publiczna. Plany i marzenia versus rzeczywistość].

Wiecej: ČAS
Masarykova ústavu a Archivu

oprac. Ivo Łaborewicz
AP Oddział Jelenia Góra


Poprawiony (wtorek, 21 listopada 2017 20:33)

 


Alma Mater Europaea

Archive Symposium

Saturday, 09.03.2024, from 9 a.m. to 3 p.m.

Sustainability and dignity in the
context of digitalisation
and artificial intelligence inarchival science

więcej


ARCHIWA UKRAINY

Bezpośrednie wsparcie
dla archiwów Ukrainy

Support Heritage
in Ukraine


za pośrednictwem
Museum & Archives
GALT
szczegóły


Dawne pismo


Archiwum Narodowe
w Krakowie

Instytut Józefa Piłsudskiego


Instytut
Józefa Piłsudskiego
w Ameryce

NOMA

NOMA
Norma opisu materiałów archiwalnych
w archiwach państwowych
dostępna na stronie NDAP

Powszechna Deklaracja
o Archiwach

Słowniki archiwalne

A Glossary

of
Archival and Records
Terminology

SAA
Online Glossary

Online-Lexikon „Terminologie der Archivwissenschaft“
Terminologie der Archivwissenschaft
Online-Lexikon


Portail International Archivistique Francophone


Portail International
Archivistique Francophone
On-Line Glossaire


ICA
Multilingual
Archival Terminology